Kto odpowiada? Jaka kara? Co z odszkodowaniem?
Wypadki spowodowane przez małoletnich zdarzają się raz na jakiś czas. Zwłaszcza podczas wakacji fantazja młodzieży potrafi wzbić się na wyżyny kreatywności. Chwila nieuwagi rodziców, presja rówieśników, próba zaimponowania i w głowie rodzą się różne pomysły, takie jak na przykład zabranie kluczyków do samochodu mamy lub taty. Niestety, często kończy się to fatalnie. Zawsze wtedy pojawia się pytanie, kto ponosi odpowiedzialność za wypadek spowodowany przez małoletniego? Co grozi za prowadzenie auta bez uprawnień? Czy za czyny dzieci odpowiadają rodzice? Co z odszkodowaniem po wypadku?
Wypadki spowodowane przez małoletnich, nieletnich czy młodocianych?
Choć określeń nieletni, małoletni i młodociany często w języku potocznym używa się zamiennie, to musimy wyjaśnić kilka pojęć związanych właśnie z wiekiem młodych osób. Pozornie wydaje się, że słowa te oznaczają to samo, jednak z definicji przepisów prawa mają one różne znaczenie.
- Nieletni to osoba do 18. roku życia, wobec której stosuje się przepisy w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji (nieokreślona dolna granica wieku). To także osoba, która w postępowaniu w sprawach o czyny karalne ukończyła 13 lat, ale nie ukończyła 17 lat. Ponadto to osoba, wobec której zastosowano przepisy w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych, a nie ukończyła jeszcze 21 roku życia. (Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.)
- Młodociany – w Kodeksie karnym to sprawca, który w momencie popełniania czynu zabronionego miał mniej niż 21 lat oraz mniej niż 24 lata w czasie orzekania w I instancji. Z kolei w Kodeksie pracy młodociany to osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie ma jeszcze 18 lat.
- Małoletni – to osoba, która nie ukończyła 18 lat (w momencie zawarcia małżeństwa małoletni staje się pełnoletni).
- Pełnoletni – osoba, która ukończyła 18 lat (Kodeks cywilny).
Wypadki spowodowane przez małoletnich: statystyki policji
Co roku policja publikuje raport dotyczący wypadków na polskich drogach. W 2022 roku ponad 500 wypadków spowodowali małoletni kierujący pojazdami. Wśród nich było:
- kilkoro dzieci w wieku do 6 lat.
- ponad 250 dzieci od 7 do 14 lat.
- ponad 240 osób w wieku 15-17 lat.
Czy wiek małoletniego ma znaczenie przy ocenie odpowiedzialności za wypadek?
Jeśli dojdzie to wypadku spowodowanego przez małoletniego, wiek dziecka ma znaczenie przy ocenie odpowiedzialności za zdarzenie.
Wypadek spowodowany przez małoletniego do lat 13
Zgodnie z artykułem 426 Kodeksu Cywilnego: Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.
Wynika z tego, że małoletniemu, który nie ukończył 13 lat, nie można przypisać winy. Dziecko w tym wieku nie potrafi przewidzieć konsekwencji swoich działań i czynów. Nie jest na tyle rozwinięte psychicznie i świadome działań, które podejmuje, i wynikających z tego konsekwencji. Tym samym nie można go pociągnąć do odpowiedzialności cywilnej za wyrządzone szkody. Właśnie dlatego za powstałe szkody odpowiadają opiekunowie małoletniego poniżej 13 lat.
Wypadek spowodowany przez małoletniego powyżej 13 lat
W innej sytuacji są małoletni, którzy ukończyli 13 lat. Prawo zakłada, że takie osoby mają już świadomość swoich czynów oraz ich konsekwencji, a tym samym mogą odpowiadać za szkody, które spowodują. Inaczej mówiąc, nabywają oni ograniczoną zdolność prawną. Jednakże sąd może orzec, że małoletni, który ukończył 13 lat, zachowuje się wciąż na poziomie małego dziecka i jego rozwój psychiczny jest nieadekwatny do wieku. Wówczas odpowiedzialność cywilną za wypadek spowodowany przez małoletniego ponoszą rodzice bądź opiekunowie.
Wypadek spowodowany przez kierowcę bez uprawnień, który ukończył 17. rok życia
Wymiar kary zależy od wieku kierowcy, który bez uprawnień prowadził pojazd i spowodował szkodę. Jeżeli kierujący ukończył 17 lat, to odpowie on za swój czyn na zasadach takich samych, jak odpowiada każdy inny dorosły kierowca. Może otrzymać mandat za spowodowanie kolizji. Jeżeli natomiast zdarzenie zostanie zakwalifikowane jako wypadek, zostanie wszczęte postępowanie śledcze. Dodatkowo nastolatek może otrzymać karę finansową w kwocie do 30 tysięcy złotych za prowadzenie pojazdu bez uprawnień.
Wypadek spowodowany przez nieletniego – sąd rodzinny i nieletnich
Nieletni, który nie ukończył 17 lat, ale ma ponad 13 lat, zostanie postawiony przed sądem rodzinnym i nieletnich. Nie otrzyma jednak mandatu i grzywny, ale może zostać zasądzony zakaz prowadzenia pojazdów nawet do ukończenia 21 lat. Decyduje o tym kwalifikacja czynu.
Warto też wiedzieć, że dziecko do ukończenia 13. roku życia nie odpowiada za wykroczenia i przestępstwa.
Kto odpowiada za wypadek spowodowany przez dziecko?
Odpowiedzialność rodziców lub opiekunów za wypadek spowodowany przez dziecko jest zależna od wieku małoletniego. Rodzice odpowiadają za czyny dziecka, które nie ukończyło 13. roku życia. Oczywiście mamy na myśli odpowiedzialność cywilną, o czym mowa w art. 427 Kodeksu cywilnego.
Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. […].
W związku z tym rodzice (opiekunowie) mają obowiązek naprawienia szkód spowodowanych przez dziecko do 13. roku życia. Dotyczy to także szkód będących efektem wypadku spowodowanego przez małoletniego. W przypadku dzieci starszych, które działają świadomie i biorą odpowiedzialność cywilną za swoje czyny, sąd i tak może uznać brak rozeznania sprawcy. Wtedy odpowiedzialność również spocznie na rodzicach.
Wypadek spowodowany przez małoletniego – przykład z życia wzięty
Ojciec wracający z zakrapianej imprezy firmowej wręczył kluczyki od auta małoletniemu synowi i poprosił, aby ten odwiózł go do domu. To tylko kilka kilometrów i praktycznie brak ruchu i innych aut. Syn przecież doskonale opanował już jazdę samochodem. Jeździł bez zarzutu po podwórku i polnych drogach. Niestety, doszło do kolizji. Czy w takiej sytuacji za wypadek spowodowany przez małoletniego odpowiedzą rodzice? Oczywiście, że tak. Za dopuszczenie do prowadzenia auta przez osobę bez uprawnień, czyli małoletniego, rodzice otrzymają mandat w wysokości 300 zł. Ponadto mogą zostać oskarżeni o bezpośrednie narażenie dziecka na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Taki czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności do 3 lat.
Kto zapłaci odszkodowanie za szkodę spowodowaną przez małoletniego bez uprawnień?
Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce to pojazd jest objęty ubezpieczeniem OC, a nie osoba kierująca. W związku z tym po wypadku spowodowanym przez małoletniego odszkodowanie zostanie wypłacone z polisy wynikającej z ubezpieczenia pojazdu, którym kierowało dziecko. Poszkodowany ma więc gwarancję otrzymania odszkodowania po wypadku od ubezpieczyciela za powstałą szkodę.
Co to jest regres ubezpieczeniowy?
Na uwagę zasługuje fakt, że ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych wskazuje, iż towarzystwo ubezpieczeń oraz Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny mają prawo domagać się zwrotu kosztów wypłaconego odszkodowania od kierującego, gdy ten nie posiadał wymaganych uprawnień do prowadzenia pojazdu. Dlatego też w przypadku wypłaty odszkodowania, ubezpieczyciel wystąpi z regresem ubezpieczeniowym o zwrot kwoty wypłaconych świadczeń. W tym zakresie sprawa może zostać skierowana do sądu, który będzie rozpatrywać indywidualnie, czy rodzice nie dopuścili się niedopatrzenia w nadzorze nad dzieckiem. Oceni także, w jakim stopniu ponoszą winę za szkodę wyrządzoną przez ich dziecko.