Przemoc domowa to zjawisko dotykające tysięcy osób każdego roku, niezależnie od ich wieku, płci czy statusu społecznego. Dla ofiar przemocy domowej skutki psychiczne i fizyczne bywają długotrwałe i destrukcyjne. Prowadzą do traum, urazów ciała, a także pogorszenia sytuacji materialnej i zawodowej. Prawo polskie, podobnie jak wiele innych systemów prawnych na świecie, przewiduje różne formy ochrony ofiar przemocy. Jedną z nich jest odszkodowanie za przemoc domową.
Czym jest przemoc domowa?
Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przemoc domowa to:
„jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym”.
Przemoc domowa obejmuje zatem zarówno przemoc fizyczną, jak i psychiczną, emocjonalną, seksualną oraz ekonomiczną.
Odszkodowanie za przemoc domową – podstawy prawne
Ofiara przemocy domowej może dochodzić odszkodowania na gruncie zarówno prawa cywilnego, jak i karnego. Przede wszystkim, w przypadku poniesienia szkody materialnej lub niematerialnej, można wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym na podstawie kodeksu cywilnego. Przemoc domowa może skutkować zarówno kosztami leczenia, rehabilitacji, jak i stratami wynikającymi z niemożności wykonywania pracy zawodowej.
- Kodeks cywilny
Zgodnie z art. 415 Kodeksu cywilnego osoba, która wyrządziła szkodę, jest zobowiązana do jej naprawienia. W kontekście przemocy domowej ofiara może wnieść pozew o odszkodowanie za poniesione straty materialne oraz o zadośćuczynienie za krzywdę niematerialną. Zadośćuczynienie obejmuje rekompensatę za ból i cierpienie psychiczne, jakich doznała osoba poszkodowana wskutek przemocy. Wysokość tego rodzaju odszkodowania zależy od indywidualnych okoliczności każdej sprawy, w tym stopnia cierpienia, długotrwałości skutków przemocy i sytuacji życiowej ofiary. Jeżeli osoba poszkodowana dysponuje wyrokiem karnym, postępowanie o zadośćuczynienie będzie znacznie szybsze.
- Kodeks karny
Oprócz drogi cywilnej, ofiara może również ubiegać się o odszkodowanie za przemoc domową w postępowaniu karnym. Przemoc domowa może być podstawą do wszczęcia postępowania karnego na podstawie takich przepisów Kodeksu karnego, jak art. 207, dotyczący znęcania się nad osobą bliską. W ramach procesu karnego sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (w oparciu o art. 46 kodeksu karnego).
Przesłanki dochodzenia odszkodowania
Aby dochodzić odszkodowania za znęcanie się, ofiara musi udowodnić wystąpienie szkody, związek przyczynowy między przemocą a szkodą oraz winę sprawcy. W praktyce oznacza to konieczność przedstawienia dowodów, takich jak dokumentacja medyczna, zeznania świadków, zdjęcia obrażeń czy nagrania rozmów. W przypadku braku bezpośrednich dowodów na przemoc, istotną rolę mogą odegrać opinie psychologów i terapeutów. Ocenią oni stan psychiczny ofiary oraz konsekwencje doznanej przemocy.
Odszkodowanie za przemoc domową – rodzaje
Ofiara przemocy domowej może ubiegać się o kilka rodzajów odszkodowań, w zależności od rodzaju poniesionej szkody i charakteru skutków przemocy. Do podstawowych świadczeń należą:
Odszkodowanie za szkody materialne
W przypadku poniesienia konkretnych kosztów, takich jak koszty leczenia, rehabilitacji, naprawienia mienia lub inne straty materialne wynikające z przemocy, ofiara może domagać się ich zwrotu.
Zadośćuczynienie za krzywdę
Jest to rekompensata za doznane cierpienia psychiczne i fizyczne, które nie mają bezpośredniego przełożenia na straty materialne, ale wpływają na życie i dobrostan ofiary. Zadośćuczynienie ma na celu złagodzenie skutków krzywdy psychicznej.
Renta
W sytuacji, gdy przemoc domowa skutkuje trwałym uszczerbkiem na zdrowiu lub ograniczeniem możliwości zarobkowych ofiary, możliwe jest ubieganie się o rentę od sprawcy, która ma na celu wyrównanie dochodów lub zwiększonych potrzeb ofiary.
Przeszkody i wyzwania w dochodzeniu odszkodowania
Ofiary znęcania się często napotykają liczne przeszkody przy dochodzeniu swoich praw. W praktyce proces uzyskiwania odszkodowania może być długotrwały i skomplikowany, zwłaszcza jeśli sprawca jest osobą najbliższą. Często dochodzi do sytuacji, w której ofiara boi się zgłosić przemoc na policję bądź wnieść pozew z powodu zależności finansowej lub psychicznej od sprawcy. Problemem bywa również brak odpowiednich dowodów. Zwłaszcza w przypadkach przemocy psychicznej, gdzie ślady są mniej widoczne niż po przemocy fizycznej.
Odszkodowanie za przemoc domową – podsumowanie
Ofiary znęcania się fizycznego lub psychicznego mają prawo do ubiegania się o odszkodowanie za przemoc domową. Możliwości prawne, zarówno w zakresie prawa cywilnego, jak i karnego, pozwalają na dochodzenie rekompensaty finansowej. Jednakże w praktyce proces ten wymaga często dużej determinacji oraz wsparcia prawnego i emocjonalnego. Kluczowym elementem jest zgromadzenie dowodów na przemoc oraz skorzystanie z pomocy profesjonalistów, takich jak prawnicy, psycholodzy i organizacje wspierające ofiary przemocy domowej. System prawny oferuje ochronę, ale wymaga zaangażowania oraz skutecznego działania, aby realnie pomóc poszkodowanym odzyskać stabilność życiową.
autorka artykułu:
Ewelina Czechowicz
Radca Prawny. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Europejskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji we Wrocławiu. Aktualnie wpisana na listę radców prawnych prowadzoną przez Okręgową Izbę Radców Prawnych we Wrocławiu.
Doświadczenie zawodowe zdobywała w renomowanych kancelariach we Wrocławiu oraz w Krajowej Administracji Skarbowej. Specjalizuje się w sprawach z zakresu odszkodowawczych, ZUS oraz podatkowych. Wpisana na listę mediatorów przy Sądzie Okręgowym we Wrocławiu.
